THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ VÀ RÁC NHỰA DÙNG MỘT LẦN

Sự bùng nổ của thương mại điện tử đã thay đổi cách con người mua sắm và tiêu dùng, mang lại sự tiện lợi chưa từng có. Tuy nhiên, cùng với sự tiện lợi đó là sự gia tăng nhanh chóng của rác thải nhựa dùng một lần, đặc biệt từ bao bì đóng gói. Trên phạm vi toàn cầu, bao bì chiếm khoảng 40% lượng rác thải nhựa hằng năm, theo Our World in Data. Con số này thậm chí cao hơn ở những quốc gia có thương mại điện tử phát triển nhanh như Trung Quốc, nơi bao bì chiếm đến 45% lượng rác thải nhựa.

Thị trường bao bì nhựa dùng một lần được ước tính đạt hơn 49 tỷ USD trong năm 2025 và sẽ tiếp tục tăng lên gần 60 tỷ USD vào năm 2030, với tốc độ tăng trưởng hằng năm khoảng 3,7%. Tình trạng này không chỉ tạo ra gánh nặng cho hệ thống thu gom rác mà còn dẫn đến sự gia tăng phát thải khí nhà kính từ sản xuất nhựa và xử lý rác thải.

Tại Việt Nam, xu hướng này đang diễn biến theo chiều hướng đáng lo ngại. Một khảo sát do Trung tâm Truyền thông của Bộ Nông nghiệp và Môi trường thực hiện cho thấy tỷ lệ sử dụng nhựa dùng một lần trong thương mại điện tử đã tăng từ 44% năm 2020 lên 68% năm 2025. Điều đáng chú ý là 71% người dùng cho biết các đơn hàng trực tuyến thường đi kèm bao bì nhựa dư thừa, trong khi chỉ 24% khách hàng chủ động yêu cầu đóng gói tối thiểu. Nhóm người trẻ từ 15 đến 24 tuổi là nhóm có nhận thức cao nhất, với 32% yêu cầu giảm bao bì, phần lớn nhờ ảnh hưởng của các chiến dịch truyền thông trên mạng xã hội.

Vấn đề mang tính hệ thống

Theo Hiệp hội Thương mại Điện tử Việt Nam (Vecom), riêng năm 2023, ngành thương mại điện tử và dịch vụ giao đồ ăn đã tiêu thụ khoảng 171.000 tấn nhựa và 332.000 tấn bao bì. Việt Nam phát sinh từ 2,9 đến 3,7 triệu tấn rác thải nhựa mỗi năm, gây tổn thất kinh tế 2,2 đến 2,9 tỷ USD do lãng phí cơ hội tái chế. Nếu không có chính sách can thiệp mạnh mẽ, tỷ lệ sử dụng nhựa một lần trong thương mại điện tử có thể tăng lên đến 75% vào năm 2030, đẩy gánh nặng ô nhiễm và chi phí xử lý rác lên mức khó kiểm soát.

Bức tranh toàn cầu cũng không sáng sủa hơn khi năm 2022, thế giới sản xuất khoảng 390 triệu tấn nhựa, trong đó chỉ 9–16% được tái chế, phần còn lại kết thúc ở bãi rác, lò đốt hoặc rò rỉ ra môi trường. Riêng tại châu Âu, các nghiên cứu cho thấy 93% túi nhựa từ các đơn hàng thương mại điện tử thời trang kết thúc tại bãi rác hoặc bị đốt, chỉ một tỷ lệ rất nhỏ được tái chế hoặc tái sử dụng. Sự gia tăng bao bì nhựa đi kèm với sự tăng trưởng chóng mặt của thương mại điện tử tại châu Á – Thái Bình Dương, nơi dân số đông và tỷ lệ mua sắm trực tuyến tăng mạnh, khiến khu vực này trở thành tâm điểm của bài toán giảm rác thải nhựa toàn cầu.

Không chỉ nằm ở khối lượng rác thải khổng lồ

Việc sản xuất nhựa dựa phần lớn vào nhiên liệu hóa thạch, chiếm khoảng 6% lượng dầu toàn cầu. Quá trình này phát thải một lượng lớn CO₂, góp phần làm Trái đất nóng lên. Khi rác nhựa không được thu gom đúng cách, nó gây hại nghiêm trọng cho hệ sinh thái biển: động vật có vỏ, cá, chim biển và cả sinh vật phù du đều có nguy cơ nuốt phải vi nhựa. Nhiều nghiên cứu quốc tế chỉ ra rằng con người hiện đang tiêu thụ trung bình khoảng 5 gram vi nhựa mỗi tuần, tương đương trọng lượng một chiếc thẻ tín dụng, thông qua thực phẩm và nước uống.

Đối với Việt Nam, vấn đề còn gắn liền với biến đổi khí hậu và áp lực hạ tầng đô thị. Các đợt mưa lớn thường xuyên gây ngập lụt ở Hà Nội, TP.HCM và nhiều đô thị khác, một phần do hệ thống cống rãnh bị tắc nghẽn bởi rác thải nhựa. Theo Ngân hàng Thế giới, chi phí xử lý hậu quả của ô nhiễm nhựa, thiệt hại du lịch và đánh bắt thủy sản có thể tiêu tốn tới hàng tỷ USD mỗi năm.

Giải pháp cho vấn đề này không thể chỉ dựa vào nâng cao nhận thức cá nhân, mà đòi hỏi một hệ thống chính sách toàn diện. Một số quốc gia châu Âu đã áp dụng các quy định nghiêm ngặt nhằm giảm bao bì nhựa, bao gồm yêu cầu các nhà bán lẻ phải sử dụng vật liệu có thể tái chế, tái sử dụng hoặc phân hủy sinh học. Việt Nam đã bắt đầu lộ trình hạn chế túi nilon khó phân hủy và khuyến khích mở rộng trách nhiệm nhà sản xuất (EPR), nhưng tiến độ còn chậm.

Sự gia tăng nhanh chóng của nhựa dùng một lần trong thương mại điện tử là một thách thức môi trường mang tính toàn cầu, nhưng cũng là cơ hội để tái cấu trúc ngành bao bì theo hướng bền vững. Nếu hành động sớm và quyết liệt, Việt Nam có thể vừa bảo vệ môi trường, vừa xây dựng lợi thế cạnh tranh mới thông qua nền kinh tế tuần hoàn. Ngược lại, nếu chậm trễ, gánh nặng về chi phí xử lý rác, ô nhiễm biển, suy giảm đa dạng sinh học và tác động sức khỏe cộng đồng sẽ trở thành cái giá đắt mà các thế hệ tương lai phải trả.

(Nguồn: Tổng hợp)