NGÀNH XÂY DỰNG VÀ DẤU CHÂN CARBON KHỔNG LỒ

Trong bối cảnh khủng hoảng khí hậu ngày càng trở nên nghiêm trọng, ngành xây dựng - trụ cột trong phát triển hạ tầng và đô thị hóa đang chiếm một tỷ lệ báo động trong tổng lượng phát thải khí nhà kính, trở thành một trong những yếu tố góp phần nghiêm trọng vào hiện tượng nóng lên toàn cầu.

Theo Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), tính đến năm 2022, ngành xây dựng và vận hành các công trình chiếm tới 37% tổng lượng khí thải CO₂ toàn cầu. Trong đó, 27% đến từ việc vận hành các tòa nhà và 10% đến từ các hoạt động liên quan đến xây dựng, như khai thác nguyên liệu, sản xuất vật liệu xây dựng, vận chuyển, thi công và phá dỡ. Những con số này phản ánh mức độ đóng góp của ngành xây dựng vào biến đổi khí hậu là không thể xem nhẹ.

Phát thải trong vận hành công trình

Hầu hết các công trình từ nhà ở, trung tâm thương mại đến cao ốc văn phòng vẫn đang phụ thuộc vào nguồn năng lượng hóa thạch để vận hành. Nhu cầu làm mát, sưởi ấm, chiếu sáng và các thiết bị điện tử gia tăng theo tốc độ đô thị hóa đã khiến lượng năng lượng tiêu thụ cho vận hành công trình chiếm gần 1/3 tổng điện năng toàn cầu.

Một yếu tố đáng lo ngại là phần lớn các tòa nhà hiện tại không được thiết kế theo tiêu chuẩn tiết kiệm năng lượng. Tình trạng rò rỉ nhiệt, vật liệu cách nhiệt kém, thiết kế không tối ưu cho điều kiện khí hậu khiến việc làm mát hay sưởi ấm trở nên cực kỳ tiêu tốn năng lượng. Chính điều này góp phần đáng kể vào mức phát thải cao mà ngành xây dựng hiện nay đang để lại.

Carbon ẩn trong xây dựng

Một nguồn phát thải đáng kể khác nhưng thường bị xem nhẹ chính là carbon ẩn - lượng khí thải phát sinh trong suốt vòng đời của vật liệu xây dựng, từ khai thác, chế biến, vận chuyển, đến quá trình xây dựng và phá dỡ. Theo đánh giá của Hội đồng Công trình Xanh Thế giới (WorldGBC), phần carbon ẩn này chiếm khoảng 10% tổng phát thải CO₂ toàn cầu.

Nổi bật trong số đó là ngành công nghiệp xi măng, vốn là thành phần chủ chốt trong sản xuất bê tông. Quá trình sản xuất clinker (nguyên liệu chính của xi măng) không chỉ tiêu tốn một lượng lớn nhiên liệu hóa thạch mà còn thải ra lượng lớn CO₂ từ phản ứng hóa học giữa đá vôi và đất sét. Theo thống kê, ngành xi măng toàn cầu chiếm tới 7-8% lượng khí CO₂ thải ra hằng năm, vượt qua cả ngành hàng không và vận tải hàng hải cộng lại.

Tương tự, ngành thép cũng đóng góp khoảng 7-9% lượng khí CO₂ toàn cầu, chủ yếu do sử dụng than đá trong quá trình luyện kim. Việc sản xuất gạch, kính, nhôm và các vật liệu hoàn thiện khác cũng góp phần vào bức tranh phát thải này, dù ở mức độ nhỏ hơn.

Bùng nổ xây dựng tại các nước đang phát triển

Điểm đáng chú ý là phần lớn sự gia tăng phát thải trong ngành xây dựng hiện nay đến từ các quốc gia đang phát triển, nơi tốc độ đô thị hóa, tăng dân số và nhu cầu về hạ tầng ngày một cao. Tại châu Á, châu Phi và Mỹ Latin, các thành phố mới mọc lên với tốc độ chưa từng có. Theo ước tính của WorldGBC, diện tích xây dựng toàn cầu sẽ tăng gấp đôi vào năm 2060, tương đương với việc mỗi tháng xây dựng một "New York" mới trong vòng 40 năm tới.

Việc mở rộng xây dựng thường diễn ra nhanh, thiếu quy chuẩn xanh, ít kiểm soát về vật liệu và phương pháp thi công. Tại nhiều nơi, vật liệu truyền thống như gạch nung, xi măng, sắt thép vẫn được sử dụng tràn lan mà không tính đến hệ quả môi trường. Ngoài ra, các quy chuẩn kỹ thuật về hiệu quả năng lượng thường không được áp dụng chặt chẽ, nếu không muốn nói là gần như không tồn tại trong một số khu vực.

Tác động dài hạn lên khí hậu và hệ sinh thái

Việc ngành xây dựng góp phần lớn vào lượng phát thải khí nhà kính khiến nó trở thành một mắt xích nguy hiểm trong chuỗi phản ứng của biến đổi khí hậu. Hậu quả không chỉ dừng lại ở mức tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu, mà còn kéo theo hàng loạt hệ lụy khác: nước biển dâng, thời tiết cực đoan, mất rừng, mất đa dạng sinh học, khủng hoảng nguồn nước và an ninh lương thực.

Đáng chú ý, những quốc gia có lượng xây dựng tăng nhanh lại thường là những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu. Ví dụ, nhiều quốc gia Đông Nam Á đang đối mặt với tình trạng xâm nhập mặn, nhiệt độ cao kỷ lục và lũ lụt lớn, trong khi vẫn không ngừng mở rộng đô thị bằng các vật liệu gây phát thải cao và công nghệ lạc hậu.

Ngoài tác động môi trường, quá trình xây dựng còn tiêu tốn tài nguyên thiên nhiên khổng lồ. Việc khai thác cát, đá và các tài nguyên phục vụ xây dựng đang diễn ra với tốc độ vượt mức tái tạo tự nhiên, gây xói lở sông ngòi, suy thoái đất và đe dọa nghiêm trọng đến hệ sinh thái ven biển.

Báo cáo “Global Status Report for Buildings and Construction” của UNEP (2022) cảnh báo rằng, nếu ngành xây dựng không nhanh chóng cắt giảm phát thải, mục tiêu giữ nhiệt độ toàn cầu không tăng quá 1,5°C so với mức tiền công nghiệp theo Hiệp định Paris sẽ không thể đạt được. Thậm chí, với tốc độ xây dựng và phát thải hiện tại, ngành xây dựng có thể tiêu tốn tới 80% ngân sách carbon còn lại của thế giới vào năm 2050.

(Nguồn: Tổng hợp)