HIỂM HỌA TỪ RÁC THẢI ĐIỆN TỬ

Song song với tốc độ phát triển chóng mặt của các thiết bị điện tử là một hệ lụy ít được quan tâm đúng mức: rác thải điện tử. Đây là loại rác thải tăng trưởng nhanh nhất trên toàn cầu, mang theo những hiểm họa nghiêm trọng đối với môi trường, sức khỏe con người và sự phát triển bền vững nếu không được xử lý đúng cách.

Theo Báo cáo Global E-waste Monitor 2024, thế giới đã tạo ra 62 triệu tấn rác thải điện tử trong năm 2022, tăng 82% so với năm 2010. Con số này tương đương với việc vứt bỏ khoảng 7,8 kg rác điện tử trên mỗi người dân toàn cầu. Điều đáng lo ngại là chỉ khoảng 22,3% lượng rác này được thu gom và tái chế đúng cách, phần còn lại chủ yếu được đốt, chôn lấp hoặc thải ra môi trường một cách không kiểm soát. Dự báo đến năm 2030, lượng rác thải điện tử toàn cầu có thể đạt 82 triệu tấn, trong khi tỷ lệ tái chế có thể giảm xuống còn 20% do khoảng cách ngày càng lớn giữa lượng rác thải phát sinh và khả năng tái chế.

Rác thải điện tử gồm các thiết bị như điện thoại, máy tính, tivi, tủ lạnh, pin,... Những thiết bị này chứa nhiều kim loại nặng và hóa chất độc hại như chì, thủy ngân, cadmium, asen, brominated flame retardants và axit ăn mòn. Khi bị vứt bỏ một cách bừa bãi hoặc xử lý thủ công, các chất độc này có thể rò rỉ vào đất, nước và không khí, gây ô nhiễm nghiêm trọng cho môi trường và ảnh hưởng đến sức khỏe con người.

Một trong những “bãi rác công nghệ” lớn nhất thế giới ở Agbogbloshie thuộc Ghana, hàng nghìn người dân, trong đó có cả trẻ em, mưu sinh bằng cách thu nhặt, đốt và tách linh kiện điện tử từ rác thải nhập khẩu. Nghiên cứu của Blacksmith Institute chỉ ra rằng hàm lượng chì trong máu trẻ em tại đây cao gấp nhiều lần ngưỡng cho phép, dẫn đến các vấn đề phát triển trí tuệ và thể chất.

Theo một khảo sát của Viện Chiến lược và Chính sách Tài nguyên và Môi trường (ISPONRE), mỗi năm Việt Nam thải ra khoảng 100.000 tấn rác thải điện tử, và con số này được dự báo sẽ tăng gấp đôi trong thập kỷ tới. Tuy nhiên, hệ thống thu gom và xử lý rác thải công nghệ tại Việt Nam vẫn còn rời rạc và thiếu hiệu quả. Phần lớn rác thải điện tử hiện nay được thu mua bởi các cơ sở phi chính thức, sử dụng phương pháp thủ công gây ô nhiễm nghiêm trọng. Mặc dù đã có một số doanh nghiệp và tổ chức triển khai mô hình thu gom rác điện tử như chương trình Việt Nam Tái Chế, mức độ tiếp cận của cộng đồng với các điểm thu gom chính thức vẫn còn rất hạn chế.

Một trong những nguyên nhân khiến rác thải công nghệ ngày càng gia tăng là do vòng đời của các thiết bị điện tử ngày càng ngắn. Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ khiến người tiêu dùng liên tục nâng cấp sản phẩm. Điện thoại thông minh trung bình chỉ được sử dụng trong 2-3 năm trước khi bị thay thế. Tương tự, laptop, máy tính bảng hay tivi cũng thường xuyên được đổi mới dù vẫn còn hoạt động tốt. Điều này tạo ra một lượng lớn thiết bị bị loại bỏ trước thời hạn, tạo ra xu hướng tiêu dùng gây lãng phí tài nguyên và góp phần làm trầm trọng thêm vấn đề rác thải.

Trên phương diện tài nguyên, rác thải điện tử không chỉ là gánh nặng môi trường mà còn là một “mỏ vàng” bị lãng phí. Trong 62 triệu tấn rác điện tử năm 2022, có khoảng 12 triệu tấn kim loại quý như vàng, bạc, đồng, bạch kim và các kim loại quý khác, tương đương giá trị kinh tế khoảng 62 tỷ USD. Việc tái chế rác thải công nghệ đúng cách không chỉ giúp giảm áp lực ô nhiễm mà còn là cơ hội lớn trong nền kinh tế tuần hoàn.

Trong một thế giới ngày càng phụ thuộc vào công nghệ, cách chúng ta đối xử với rác thải điện tử cũng chính là cách chúng ta đối xử với tương lai của chính mình. Không ai có thể đứng ngoài cuộc trong nỗ lực chung nhằm xử lý vấn đề này một cách có trách nhiệm, vì một môi trường sống an toàn và bền vững cho các thế hệ mai sau.

(Nguồn: Tổng hợp)