ĐỘ ẨM ĐẤT TOÀN CẦU SUY GIẢM “VĨNH VIỄN” DO BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

Độ ẩm đất được hiểu là lượng nước hiện diện trong đất, dưới dạng có thể sử dụng được cho cây trồng và hệ sinh thái. Đây là một yếu tố trung gian quan trọng giữa khí quyển và tầng đất mặt, điều hòa quá trình bay hơi, duy trì sự phát triển của thực vật và điều tiết dòng chảy. Tuy nhiên, các dữ liệu thu thập từ vệ tinh và mô hình khí hậu toàn cầu cho thấy xu hướng đáng lo ngại.

Các nghiên cứu gần đây cho thấy rằng sự suy giảm độ ẩm đất không còn chỉ là hiện tượng tạm thời do hạn hán ngắn hạn, mà đang trở thành một xu hướng dài hạn do ảnh hưởng của nhiệt độ tăng cao và các biến đổi trong mô hình mưa. Tình trạng này đặt ra thách thức nghiêm trọng đối với an ninh lương thực, bảo tồn rừng, cũng như quản lý tài nguyên nước và thích ứng với khí hậu trong thế kỷ 21.

Một nghiên cứu công bố trên tạp chí Nature Climate Change năm 2021 đã sử dụng dữ liệu từ các vệ tinh của NASA và phân tích trong giai đoạn 1971–2016, chỉ ra rằng độ ẩm đất bề mặt đã giảm mạnh ở nhiều khu vực trên thế giới, đặc biệt tại các vùng cận nhiệt đới như Nam Âu, Bắc Phi, Trung Quốc, Tây Hoa Kỳ và Úc.

Sự suy giảm này không chỉ là kết quả của các giai đoạn hạn hán ngắn hạn mà còn là biểu hiện của sự mất cân bằng lâu dài trong vòng tuần hoàn nước do biến đổi khí hậu. Một trong những cơ chế chính dẫn đến hiện tượng này là do nhiệt độ toàn cầu tăng lên làm gia tăng tốc độ bay hơi nước từ bề mặt đất, trong khi lượng mưa lại không tăng tương ứng, thậm chí ở nhiều nơi còn giảm xuống.

Một nghiên cứu được thực hiện bởi nhóm các nhà khoa học từ Đại học Ghent của Bỉ đã chỉ ra rằng, đến năm 2100, nếu xu hướng phát thải khí nhà kính hiện tại không giảm mạnh, khoảng 30% diện tích đất liền trên thế giới sẽ “khô hóa vĩnh viễn”. Điều này có nghĩa là hàng triệu héc-ta đất nông nghiệp sẽ không còn khả năng sản xuất, đe dọa trực tiếp đến an ninh lương thực toàn cầu.

Theo một phân tích từ Viện Tài nguyên Thế giới (World Resources Institute), nhiều vùng đất màu mỡ tại Bắc Ấn Độ, Trung Quốc, và lưu vực sông Amazon cũng đang dần mất đi độ ẩm thiết yếu. Điều này làm gia tăng tính dễ bị tổn thương của hệ sinh thái và cả cộng đồng phụ thuộc vào đất canh tác. Độ ẩm đất giảm không chỉ ảnh hưởng đến cây trồng mà còn làm giảm khả năng hấp thụ carbon của đất và rừng, khiến khí nhà kính tích tụ nhanh hơn trong khí quyển, từ đó tiếp tục làm nóng hành tinh - một vòng xoáy luẩn quẩn của biến đổi khí hậu.

Hậu quả của việc mất độ ẩm đất không chỉ giới hạn ở lĩnh vực nông nghiệp, mà còn làm cho thực vật trong rừng suy yếu, dễ bị sâu bệnh và cháy rừng. Tại các vùng bán khô hạn như vùng Sahel ở châu Phi, nghiên cứu của IPCC cho thấy rằng sự giảm độ ẩm đất đang làm giảm năng suất chăn nuôi và trồng trọt, đẩy hàng triệu người vào tình trạng mất an ninh lương thực và di cư do khí hậu. Đối với các khu đô thị, đất khô cũng làm tăng nguy cơ lún sụt, đặc biệt tại những nơi khai thác nước ngầm quá mức, như các thành phố ở đồng bằng sông Hồng và sông Cửu Long ở Việt Nam.

Để đối phó với xu hướng này, các nhà khoa học nhấn mạnh vai trò của các biện pháp thích ứng và giảm nhẹ biến đổi khí hậu. Trồng rừng và phục hồi hệ sinh thái là một trong những giải pháp tự nhiên quan trọng, giúp cải thiện cấu trúc đất và tăng khả năng giữ nước. Bên cạnh đó, các kỹ thuật canh tác thông minh với khí hậu, như canh tác không làm đất, trồng cây che phủ và thu giữ nước mưa, cũng được chứng minh là giúp tăng độ ẩm đất tại chỗ.

Tuy nhiên, tất cả những nỗ lực đó sẽ không đủ nếu thế giới không cắt giảm phát thải khí nhà kính một cách quyết liệt để giữ nhiệt độ toàn cầu tăng dưới 1,5°C và đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

(Nguồn: Tổng hợp)